Tết Hàn Thực, hay còn gọi là Tết bánh trôi, bánh chay, là một ngày lễ truyền thống quan trọng của người Việt, diễn ra vào mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm. Mặc dù bắt nguồn từ một điển tích Trung Quốc, Tết Hàn Thực ở Việt Nam vẫn mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc với những nét riêng biệt.
Nguồn Gốc và Ý Nghĩa Tết Hàn Thực ở Việt Nam
Khi du nhập vào Việt Nam, Tết Hàn Thực đã được biến đổi để phù hợp với văn hóa bản địa. Khác với Trung Quốc, người Việt không kiêng lửa trong ngày này mà vẫn nấu nướng bình thường. Tuy nhiên, bánh trôi, bánh chay – những món ăn nguội – lại trở thành món ăn đặc trưng cho ngày Tết Hàn Thực, mang ý nghĩa tượng trưng cho “hàn thực” (thức ăn nguội).
Tết Hàn Thực của người Việt cũng không liên quan đến Giới Tử Thôi. Thay vào đó, những món ăn trong ngày này được dâng cúng gia tiên, thể hiện lòng thành kính và sự tưởng nhớ về nguồn cội. Đây là dịp để con cháu hướng về tổ tiên, bày tỏ lòng hiếu thảo và cầu mong sự phù hộ độ trì.
Tết Bánh Trôi Bánh Chay: Nét Đẹp Văn Hóa Dân Gian
Trong dịp Tết Hàn Thực, mọi người thường làm bánh trôi, bánh chay để cúng gia tiên, phát lộc, và thậm chí cúng thần hoàng ở một số nơi. Chính vì vậy, mùng 3 tháng 3 âm lịch thường được gọi dân dã là “Tết bánh trôi – bánh chay”.
Ngày Tết này hiện vẫn duy trì phổ biến ở miền Bắc Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh, thành phố xung quanh Hà Nội. Bánh trôi, làm từ bột gạo nếp thơm ngon, không chỉ được dùng trong Tết Hàn Thực mà còn được dâng cúng trong lễ Hai Bà Trưng (mùng 6 tháng 3 tại làng Hát Môn – Phúc Thọ – Hà Nội), ngày giỗ Hùng Vương (mùng 10 tháng 3) và hội Phủ Giầy (tháng Ba).
Bài Khấn Mùng 3 Tháng 3: Thành Tâm Cúng Tổ Tiên
Do đó, Tết Hàn Thực của Việt Nam mang ý nghĩa dân tộc sâu sắc và có những nét khác biệt cơ bản với ngày lễ này tại Trung Quốc. Nhiều sử tích cho rằng, nguồn gốc của bánh trôi, bánh chay có từ thời Hùng Vương và tục làm hai thứ bánh này để nhắc nhớ về sự tích “bọc trăm trứng” của Âu Cơ.
Mâm lễ cúng Tết Hàn Thực gồm: Hương, hoa, trầu cau, 5 (hoặc 3 bát) bánh trôi, 5 (hoặc 3 bát) bánh chay.
Khi cúng tổ tiên trong ngày Tết Hàn Thực, chúng ta phải khấn vái thành tâm, thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên. Dưới đây là bài khấn Tết Hàn Thực:
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Con kính lạy Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.
Con kính lạy Cao Tằng Tổ khảo, Cao Tằng Tổ tỷ, Thúc Bá, Đệ Huynh, Cô Dì, Tỷ Muội họ nội họ ngoại.
Tên chúng con là: ……….Ngụ tại: ………………..
Hôm nay là ngày: ………… gặp tiết Hàn thực, tín chủ chúng con cảm nghĩ thâm ân trời đất, chư vị Tôn thần, nhớ đức cù lao Tiên Tổ, thành tâm sắm lễ, quả cau lá trấu, hương hoa trà quả, đốt nén tâm hương, dâng lên trước án.
Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng Chư vị Đại Vương, ngài bản xứ Thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long Mạch, Tài thần giáng lâm trước án chứng giám lòng thành thụ hưởng lễ vật.
Chúng con kính mời các cụ Tổ Khảo, Tổ Tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại họ……… cúi xin thương xót con cháu giáng về linh chứng giám tâm thành thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời các vị vong linh các vị Tiền chủ, Hậu chủ ngụ trong nhân này, đất này đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, phù hộ cho toàn gia chúng con luôn luôn mạnh khỏe, mọi sự bình an, vạn sự tốt lành, gia đình hòa thuận, trên bảo dưới nghe.
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Kết Luận
Tết Hàn Thực là một ngày lễ truyền thống ý nghĩa, nhắc nhở chúng ta về lòng hiếu thảo, sự gắn kết gia đình và nét đẹp văn hóa dân gian. Việc duy trì và phát huy những giá trị truyền thống này góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người Việt.